Đó là Giáo sư Trần Ngọc Ninh, một cựu giáo sư y khoa của Y khoa Đại học Đường Sài Gòn ngày xưa. Ông cũng là một cựu Thuyền Nhân. Ông mới qua đời ngày 16/7/2025 tại Nam California, thọ 103 tuổi [1]. Ông ra đi nhưng đã để lại một di sản đồ sộ mà có lẽ giới bác sĩ và sinh viên ngày nay ít biết tới.
GS Trần Ngọc Ninh sanh ngày 6/11/1923 tại Hà Nội, nhưng quê gốc ở Ninh Bình. Theo bài viết của BS Ngô Thế Vinh [1], lúc nhỏ thân phụ ông là một giáo viên nghèo, và có lúc gia đình không đủ ăn, nên khi còn đi học, ông viết bài cho các tạp chí y khoa phổ thông như Vui Sống dưới bút danh Kỳ Ngọc để kiếm sống.
Giáo sư Trần Ngọc Ninh bắt đầu hành trình học vấn tại Trường Bưởi (1939), chuyển từ khoa Toán sang Y khoa. Ông nội trú tại Bệnh viện Hà Nội (1946-1948), hoàn thành luận văn tiến sĩ y khoa năm 1948, và làm bác sĩ tại Bệnh viện Yersin, Hà Nội (1948-1952). Từ 1952-1954, ông du học tại Pháp và Anh, chuyên sâu về phẫu thuật cột sống và nhi khoa.
Sau Hiệp định Genève (1954), ông di cư vào Nam cùng với GS Phạm Biểu Tâm, Nguyễn Hữu, Đào Đức Hoành, Ngô Gia Hy, Nguyễn Đình Cát, giảng dạy tại Y khoa Đại học đường Sài Gòn, trở thành Giáo sư Phẫu thuật Chỉnh hình và Nhi khoa (1961-1967) và Trưởng khoa Phẫu thuật Chỉnh hình, Bệnh viện Bình Dân (1956-1977). Ông từng đảm nhiệm vai trò Bộ trưởng Văn hóa và Xã hội phụ trách Giáo dục (1966-1967), sáng lập SEAMEO (1967), và tham gia các ủy ban văn hóa, giáo dục (1968-1975).
Sau 1975, toàn hệ thống giáo dục bị thay đổi và cũng có tác động đến cá nhân ông. Cuộc sống của ông và đồng nghiệp như GS Phạm Biểu Tâm, GS Hoàng Tiến Bảo, GS Nguyễn Đình Cát phải đi làm bằng xe đạp mỗi ngày đến bệnh viện. Ngoài việc chăm sóc bệnh nhân và giảng dạy sinh viên, các giáo sư còn phải làm thêm các công việc không liên quan đến y khoa, như lau chùi nhà vệ sinh và đổ rác. Ông kể rằng "Tôi không thể quên cảnh Giáo sư Phạm Biểu Tâm, trong khi lau chùi nhà vệ sinh tại Bệnh viện Bình Dân, bị ngã và bị bầm tím. Giáo sư Tâm rất sợ vợ mình lo lắng, nên đã dặn các đồng nghiệp không được thông báo cho bà."
Sau 1975 GS Trần Ngọc Ninh không được trọng dụng vì quan điểm Y khoa Khoa học của ông không được những người mới đón nhận. Ông kể lại là từng nói với các tân sinh y khoa năm 1977 rằng:
“Các anh chị là những sinh viên cuối cùng mà tôi sẽ dạy Y khoa Khoa học. Tôi sẽ không dạy nữa. Từ năm sau, tôi chỉ dạy Y khoa Nhân dân. Và các anh chị phải cố gắng theo những gì tôi dạy. Đừng quên rằng các anh chị là những người thừa kế cuối cùng của Y khoa Khoa học.”
Năm 1977, ông vượt biển đến Mã Lai Á, định cư tại Mĩ, thi lại các chứng chỉ y khoa (1978-1980) và hành nghề tại Nam California. Ông tích cực tham gia hoạt động văn hóa, giáo dục, là thành viên Ban Cố vấn (2000) và Hiệu trưởng Viện Việt Học (2003-2008), giảng dạy ngữ pháp tiếng Việt.
Ông là một danh y, nhưng cũng nổi tiếng như là một nhà văn hoá học. Ông viết nhiều tiểu luận về văn hoá, và sau này tập hợp thành một cuốn sách. Ông còn là một nhà nghiên cứu về Phật học thâm sâu. Mấy mươi năm trước, tôi tìm tòi về văn hoá và đọc được nhiều ý kiến hay của ông.
GS Trần Ngọc Ninh đã sống một cuộc đời trọn vẹn, để lại di sản rực rỡ trong cả y khoa và văn hóa Việt Nam. Không chỉ xuất sắc trong lãnh vực y học, ông còn là một nhà văn hóa uyên thâm, với những tác phẩm sâu sắc về văn hóa, giáo dục, và ngữ pháp tiếng Việt, thể hiện khát vọng xây dựng một Việt Nam hiện đại, hòa bình. Dù trải qua những biến cố lịch sử, ông luôn giữ vững tinh thần trí thức, cống hiến không ngừng nghỉ cho đến tuổi 103. Sự ra đi thanh thản của ông tại Nam California, bên cạnh người vợ quá cố, với bia mộ giản dị mang pháp danh “Orgyen Karma,” là biểu tượng cho một cuộc đời tận tụy vì lí tưởng và nhân văn.
_____
Những tác phẩm và tiểu luận của GS Trần Ngọc Ninh:
Về Văn hóa
• Những Vấn đề Văn hóa, Giáo dục và Xã hội (tập hợp các bài phát biểu của Giáo sư Trần Ngọc Ninh, Bộ trưởng Văn hóa và Xã hội phụ trách Giáo dục, Cộng hòa Việt Nam). Sài Gòn, Việt Nam, 1966.
• Văn hóa Dân tộc trước những Nhu cầu của Đất nước. Nhà xuất bản Vovinam, Sài Gòn, Việt Nam, 1969.
• Đức Phật Giữa Chúng Ta. Nhà xuất bản Lá Bối, Sài Gòn, Việt Nam, 1972.
• Làm Gì? (Tập Luận đề Tháng Chín). Bút danh Trần Lê. Nhà xuất bản Việt Nam Hải Ngoại, California, 1979.
• Tuyết Xưa. Tuyển tập các bài viết về các vấn đề văn hóa Việt Nam. Nhà xuất bản Khởi Hành, California, 2000.
• Tố Như và Đoạn Trường Tân Thanh. Những giả thuyết mới về Nguyễn Du và Đoạn Trường Tân Thanh, cũng như mối quan hệ giữa Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương. Nhà xuất bản Khởi Hành & Viện Việt Học, California, 2004.
• Cơ Cấu Việt Ngữ. Nhà xuất bản Lửa Thiêng, Sài Gòn, 1973; tái bản bởi Viện Việt Học, California, 2009.
• Dạy Đọc Dạy Viết Tiếng Việt. Viện Việt Học, California, 2010.
• Ước Vọng Duy Tân: Văn Hóa, Huyền Thoại, Văn Học Sử. Tuyển tập tác phẩm của Trần Ngọc Ninh. Viện Việt Học, California, 2012.
• Ngữ Pháp Việt Nam. Viện Việt Học, California, 2017.
• Ngữ Pháp Tiếng Việt Đầu Tiên.
• Giới thiệu Ngữ pháp Tiếng Việt cho lứa tuổi từ 5 đến 15. Viện Việt Học, California, 2017.
Về Y học
• Nhà Thương, Phỏng vấn. Nhà xuất bản Văn Hóa, Hà Nội, 1946.
• Thượng Kinh Ký Sự. Éthique Médicale de la Médecine Traditionnelle du Vietnam, d'après les Mémoires d'un Voyage à la Capitale de Hải Thượng Lãn Ông (thế kỷ 18). Isis, Bruxelles, Belgique, 1950.
• Những Bệnh Cần Cấp Cứu. Nhà xuất bản Gió Việt, Sài Gòn, 1956.
• Một Chút Lịch sử Y khoa Đại học đường Sài Gòn. Nhà xuất bản Tập San Y Sĩ, Montréal, Canada, 2000.
• Lịch sử hình thành hai Chuyên khoa Y học: Phẫu khoa Chỉnh trực và Phẫu Nhi khoa ở Việt Nam. Nhà xuất bản Tập San Y Sĩ, Montréal, Canada, 2000.
• Hơn 200 bài nghiên cứu chuyên ngành được đăng trên các tạp chí y khoa tại Việt Nam, Pháp, và Hoa Kỳ.
DANH MỤC BÀI BÁO
Ngoài các sách đã xuất bản và các bài nghiên cứu chuyên ngành trên các tạp chí y khoa Việt Nam và quốc tế, Giáo sư Trần Ngọc Ninh còn viết nhiều bài về các chủ đề văn hóa. Dưới đây là danh sách các bài viết của ông trên ba tạp chí được số hóa: Tình Thương, Bách Khoa, và Thế Kỷ 21, do thủ thư Phạm Lệ Hương của Viện Văn hóa và Văn học Việt Nam (Viện Việt Học) sưu tập.
TÌNH THƯƠNG
• Y học và Chính trị / Trần Ngọc Ninh. Tình Thương, Số 1 (Tháng 1, 1964), tr. 9–10.
• Mười lăm năm trước, Kỷ niệm về Triều Sơn / Trần Ngọc [bút danh của Trần Ngọc Ninh]. Tình Thương, Số 1 (Tháng 1, 1964), tr. 46–50.
• Các vấn đề hiện tại trong Giáo dục Việt Nam / Trần Ngọc Ninh. Tình Thương, Số 3–4 (Tháng 3–4, 1964), tr. 9–11.
• Tinh thần Đại học; hoặc một bài luận về Khái niệm Đại học / Trần Ngọc Ninh. Tình Thương, Số 5 (Tháng 5, 1964), tr. 6–12.
• Phỏng vấn các Giáo sư Đại học về các vấn đề Sinh viên — Ngô Thế Vinh & Nguyễn Hữu Ân: Phỏng vấn Giáo sư Trần Ngọc Ninh. Tình Thương, Số 12 (Tháng 12, 1964), tr. 6–7.
• Tương lai của Giáo dục Y khoa Việt Nam / Trần Ngọc Ninh. Tình Thương, Số 14 (Mùa Xuân Ất Tỵ, Tháng 1, 1965), tr. IV–VI.
• Các vấn đề Thanh niên và Sinh viên trong Thời đại chúng ta / Trần Ngọc Ninh. Tình Thương, Số 20 (Tháng 8, 1965), tr. 17–20.
BÁCH KHOA
• Xã hội và Văn hóa Việt Nam cổ đại (Phần 1) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 343, tr. 5–14.
• Xã hội và Văn hóa Việt Nam cổ đại (Phần 2) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 344, tr. 29–37.
• Đức Phật và Cải cách Xã hội (Phần 1) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 345, tr. 9–16.
• Đức Phật và Cải cách Xã hội (Phần 2) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 346, tr. 31–39.
• Đức Phật và Cải cách Xã hội (Phần 3) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 347, tr. 33–41.
• Tương Lai của Chúng Ta / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 348, tr. 9–12; 71–77.
• Viết về Xã hội và Văn hóa Việt Nam cổ đại / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 349, tr. 39–45.
• Kết thúc Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 351, tr. 9–11.
• Ánh sáng Phật giáo trong đời sống cộng đồng (Phần 1) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 351, tr. 23–30.
• Ánh sáng Phật giáo trong đời sống cộngiasing (Phần 2) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 352, tr. 23–27.
• Ánh sáng Phật giáo trong đời sống cộng đồng (Phần 3) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 353, tr. 31–40.
• Giáo dục như một khoản đầu tư đòi hỏi quản lý và lập kế hoạch: Nền tảng kinh tế của giáo dục (Phần 1 – Viết cho tương lai đất nước) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 368, tr. 31–38.
• Giáo dục như một khoản đầu tư đòi hỏi quản lý và lập kế hoạch: Nền tảng kinh tế của giáo dục (Phần 2 – Viết cho tương lai đất nước) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 369, tr. 23–31.
• Giáo dục như một khoản đầu tư đòi hỏi quản lý và lập kế hoạch: Nền tảng kinh tế của giáo dục (Phần 3 – Viết cho tương lai đất nước) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 370, tr. 23–29.
• Thảo luận về nguồn gốc từ ngữ "Cái" và "Con" (với ông Bình Nguyên Lộc) (Phần 1) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 373, tr. 19–26.
• Thảo luận về nguồn gốc từ ngữ "Cái" và "Con" (với ông Bình Nguyên Lộc) (Phần 2) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 374, tr. 29–37.
• Văn hóa và Y học / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 374, tr. 43–50.
• Thảo luận về nguồn gốc từ ngữ "Cái" và "Con" (với ông Bình Nguyên Lộc) (Phần 3) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 375, tr. 19–22.
• Thảo luận về nguồn gốc từ ngữ "Cái" và "Con" (với ông Bình Nguyên Lộc) (Phần 4) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 376, tr. 23–30.
• Ý nghĩa của Truyện Kiều trong văn hóa dân gian (Phần 1) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 381, tr. 13–22.
• Ý nghĩa của Truyện Kiều trong văn hóa dân gian (Phần 2) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 382, tr. 23–31.
• Nguyễn Trãi: Ảo ảnh, Thực tại và Hư không / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 390, tr. 9–15; 82–85.
• Sống với các Ý thức hệ (Phần 1) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 394, tr. 9–17.
• Ngôn ngữ học và Cấu trúc Ngôn ngữ Việt Nam / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 395, tr. 21–28.
• Sống với các Ý thức hệ: Các phái khổ hạnh và Bà-la-môn qua lăng kính Phật giáo (Phần 2) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 395, tr. 29–34.
• Sống với các Ý thức hệ: Các phái khổ hạnh và Bà-la-môn qua lăng kính Phật giáo (Phần 3) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 396, tr. 39–42.
• Sống với các Ý thức hệ: Các phái khổ hạnh và Bà-la-môn qua lăng kính Phật giáo (Phần 4) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 397, tr. 33–40.
• Thần thoại và Logic Thần thoại trong việc tìm kiếm nguồn gốc dân tộc / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 413, tr. 39–46.
• Y học và Văn học / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 413, tr. 73–79.
• Tư tưởng Việt Nam (Phần 1) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 421–422, tr. 49–54; 113–117.
• Tư tưởng Việt Nam (Phần 2) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 423, tr. 29–33.
• Tư tưởng Việt Nam (Phần 3) / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 424, tr. 31–37.
• Thảo luận về Cấu trúc và Ngôn ngữ / Trần Ngọc Ninh. Bách Khoa, Số 425, tr. 39–44.
THẾ KỶ 21
• Tưởng nhớ Nhà báo Trần Việt Sơn — Bài nói chuyện của Bác sĩ Trần Ngọc Ninh, ghi lại bởi Bích Hằng. Thế Kỷ 21, Số 111 (Tháng 7, 1998), tr. 24–31.
• Vấn đề nghiêm trọng nhất của Thiên niên kỷ sắp tới: Rủi ro và Hứa hẹn (Phần 1–6) / Trần Ngọc Ninh. Thế Kỷ 21, Số 132–137 (2000).
• Những Người Rỗng: Một bài thơ của T.S. Eliot (1888–1965) — Dịch và chú thích bởi Trần Ngọc Ninh. Thế Kỷ 21, Số 148 (Tháng 8, 2001), tr. 38–44.
• Tưởng nhớ Nhà văn Phạm Duy Tốn / Trần Ngọc Ninh. Thế Kỷ 21, Số 174 (Tháng 10, 2003), tr. 38–41 & 17.
• Bốn mươi năm sau / Trần Ngọc Ninh. Thế Kỷ 21, Số 175 (Tháng 11, 2003), tr. 15–19.
• Hồ Xuân Hương và "Đoạn Trường Tân Thanh" (Phần 1–2) / Trần Ngọc Ninh. Thế Kỷ 21, Số 193 & 196 (2005).
• Các vấn đề và Thách thức của Thời đại / Trần Ngọc Ninh. Thế Kỷ 21, Số 207 (Tháng 7, 2006), tr. 18–23.
• Tôn vinh một Trí thức Việt Nam / Trần Ngọc Ninh. Thế Kỷ 21, Số 215 (Tháng 3, 2007), tr. 23–24.
Nguyễn Tuấn
Mốc thời gian của GS Trần Ngọc Ninh (dịch từ trang web trên vietecology):
1939: Học sinh Trường Bưởi, ban đầu học khoa học tại Ban Toán, cùng với Triều Sơn, sau chuyển sang học Y khoa.
1948: Hoàn thành luận văn tiến sĩ y khoa: Góp phần vào Nghiên cứu Sinh lý Bệnh học của Chấn thương Ngực (“Contribution à la Physiopathologie des Traumatismes Thoraciques”).
1948-1952: Bác sĩ tại Bệnh viện Yersin (Phủ Doãn), Hà Nội.
1952-1954: Du học tại Pháp, nghiên cứu phẫu thuật cột sống với Giáo sư Robert Merle d’Aubigné tại Bệnh viện Cochin và phẫu thuật nhi khoa với Giáo sư Pierre Petit tại Bệnh viện St Vincent de Paul; sau đó đến Anh, hoàn thành chương trình phẫu thuật thần kinh và cột sống với Giáo sư Herbert Seddon.
1954: Di cư vào Nam sau Hiệp định Genève, cùng với các Giáo sư Phạm Biểu Tâm, Nguyễn Hữu, Đào Đức Hoành, Ngô Gia Hy, Nguyễn Đình Cát… và trở thành giảng viên của Trường Y khoa Sài Gòn sau khi người Pháp rời đi.
1961: Đạt học vị “agrégé” của Pháp từ Facultés Françaises de Médecine, chuyên ngành Phẫu thuật Chỉnh hình.
1961-1967: Giáo sư Phẫu thuật Chỉnh hình và Phẫu thuật Nhi khoa tại Trường Y khoa Sài Gòn.
1966-1967: Bộ trưởng Bộ Văn hóa và Xã hội phụ trách Giáo dục, Cộng hòa Việt Nam; thúc đẩy phát triển phong trào thanh niên, đưa hoạt động hướng đạo vào trường học.
1956-1977: Trưởng khoa Phẫu thuật Chỉnh hình, Bệnh viện Bình Dân, Sài Gòn.
1966-1975: Giáo sư tại Đại học Vạn Hạnh, giảng dạy “Tổng quan về Văn minh và Văn hóa Việt Nam.”
1967: Thành viên sáng lập Tổ chức Bộ trưởng Giáo dục Đông Nam Á (SEAMEO) tại Bangkok và Singapore.
1968-1975: Thành viên Ủy ban Sáng tạo Thuật ngữ tại Sài Gòn.
1969-1975: Thành viên Ủy ban Giáo dục Văn hóa tại Sài Gòn.
1977, 6 tháng 6: Thoát khỏi Việt Nam bằng đường biển; đến đảo Pulau Besar, Malaysia, và chọn di cư sang Hoa Kỳ.
1978-1980: Thi các kỳ thi ECFMG và FLEX cho bác sĩ ngoại quốc, thực tập tại các bệnh viện ở Denver, Colorado, và Pittsburgh với các Giáo sư James S. Miles và William B. Kiesewetter; đồng thời là giáo sư Phẫu thuật Nhi khoa. Trong thời gian ngoài giờ, ông hoàn thành tập luận văn chính trị Làm Gì? với hơn 300 trang, ghi chú cuối sách: “Hoàn thành vào khoảng trưa ngày 24 tháng 3 năm 1979 tại dãy núi Trường Sơn của lục địa Mỹ [dãy Rockies ở Denver, Colorado / chú thích của tác giả].”
1980: Trở lại hành nghề y tại Nam California, nhưng chủ yếu tập trung vào các hoạt động văn hóa và giáo dục. Ông viết bài cho các tạp chí Tập San Y Sĩ, Thế Kỷ 21, và Khởi Hành.
2000: Thành viên Ban Cố vấn Viện Việt Học (Westminster, California), do Giáo sư Nguyễn Đình Hòa thành lập.
2003-2008: Hiệu trưởng Viện Việt Học, nơi ông giảng dạy khóa học về ngữ pháp tiếng Việt.
2018: Ở tuổi 95, vẫn minh mẫn, ông cư ngụ tại thành phố Huntington Beach, Nam California.
2025: Giáo sư Trần Ngọc Ninh qua đời vào ngày 15 tháng 7 năm 2025 ở tuổi 103.